I. Mở bài:

- Nguyễn Trung Thành (Nguyên Ngọc) gắn bó với Tây Nguyên suốt hai cuộc kháng chiến và có nhiều tác phẩm thành công về mảnh đất, con người nơi này.

- Truyện ngắn "Rừng xà nu” ra đời năm 1965, khi đếquốc Mĩ bắt đầu đổ quân ào ạt vào miền Nam, là câu chuyện về cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man.

- Song hành và làm nổi bật hình tượng con người, hình tượng cây xà nu đã góp phần làm đậm nét hơn chất sử thi và cảm hứng lãng mạn đặc sắc cho tác phẩm.

II. Thân bài:

1. Khái niệm hình tượng:

- Tất cả những sự vật và hiện tượng của đời sống được phản ánh một cách sáng tạo và nghệ thuật trong tác phẩm văn chương đều có thể là những hình tượng văn chương giúp thể hiện ý đồ nghệ thuật của tác giả.

2. Phân tích:

a. Nhẵn xét chung:

- Cây xà nu và con người Tây Nguyên là hai hình tượng xuyên suốt bản anh hùng ca của Nguyễn Trung Thành. Đó vừa là hiện thân của thiên nhiên và con người để tạo thành bức tranh Tây Nguyên toàn vẹn, vừa là sự lổng ghép, đan cài, soi chiếu lẫn nhau. Chúng luôn song hành trong tác phẩm.

- Nhan đề là "Rừng xà nu" nhưng tác phẩm không phải là bức hanh Tây Nguyên mà là câu chuyện về cuộc đòi một con người, lịch sử một ngôi làng. Tên tác phẩm giống như một ngụ ý: Rừng xà nu chính là sức sống bất diệt của mảnh đất, con người Tây Nguyên.

- Xà nu là một loại cây họ thông mọc rất nhiều ở Tây Nguyên. Đây là một thứ cây khỏe, giàu sức sống, có thể sinh sôi rất nhanh ở cả những noi có khí hậu khắc nghiệt, đồi núi khô cằn. Người Tây Nguyên gắn bó mật thiết với cây xà nu.

b. Xà nu với vẻ đep hùng vĩ và thơ mộng, ham ánh sáng mặt trời:những thân cây vạm vỡ, ứ nhựa thơm lừng,... lóng lánh vô sốhạt bụi vàng,... thơm mỡ màng.

c. Cây xà nu gắn bó với cuôc sống con người Tây Nguyên:

- Cây xà nu hiện lên trong tác phẩm trước hết như một loài cây đặc thù, tiêu biểu của miền đất Tây Nguyên. Qua hình tượng cây xà nu, nhà văn đã tạo dựng được một bối cảnh hùng vĩ và hoang dã đậm màu sắc Tây Nguyên cho câu chuyện.

- Cây xà nu gắn bó với cuộc sống của dân làng Xô Man.

+Lừa xà nu cháy trong bếp mỗi nhà.

+Đống lửa xà nu tập hợp dân làng nơi nhà ưng.

+Ngọn đuốc xà nu soi sáng con đường rừng đêm khuya.

+Khói xà nu xông làm bảng đen để anh Quyết dạy cho Tnú và Mai học chữ.

- Cây xà nu gắn bó với những sự kiện trọng đại của dân làng Xô Man, từ những sự kiện đau thương đến những sự kiện hào hùng.

+ Ánh đuôc xà nu soi cho dân làng mài vũ khí.

+ Ngọn lửa từ bàn tay Tnú bị tẩm nhựa xà nu đốt cháy trong đêm tối, sau đó lại soi rõ xác mười tên lính giặc.

+ Rừng xà nu ào ào rung động trong đêm làng Xô Man đồng khởi.

- Cây xà nu không chỉ gắn với cuộc sống mà còn thấm sâu vào nếp nghĩ và cảm xúc của:

+Tnú thây ngực cụ Mết "căng như một cây xà nu lớn".

+Cụ Mết tự hào "không có cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta".

=>Xà nu gắn bó thân thiết với dân làng Xô Man, là linh hổn của rừng núi Tây Nguyên (khói xà nu, đuôc xà nu, lửa xà nu, dầu xà nu,... luôn có mặt trong sinh hoạt hàng ngày, luôn xuất hiện trong những biên cố lớn của dân làng). Tây Nguyên và con người hòa nhập tạo ra một chất thơ đẹp hào hùng cho thiên truyện.

d. Cây xà nu tương trưng cho phẩm chất và số phân con người Tày Nguyên trong chiếntranh cách mang:

- Không chỉ đổng hành cùng cuộc sống, con người Tây Nguyên, không chỉ có mặt với tư cách một hình ảnh Tây Nguyên, cây xà nu còn là hình ảnh biểu tượng cho sức mạnh, vẻ đẹp của người Tây Nguyên.

- Hình tượng xà nu là một ẩn dụ nghệ thuật tượng trưng cho dân làng Xô Man và người dân Tây Nguyên. Do đó, xà nu hiện lên trong sự song hành, ứng chiếu với con người từ sự đau thưong, sức sống, hồi sinh.

4- Xà nu đau thương:

- Mở đầu truyện là hình ảnh rừng xà nu trong đau thương tàn phá: "Cả rừng xà nu hàng vạn không có cây nào không bị thương".

- Thương tích mà rừng xà nu phải gánh chịu do đại bác của kẻ thù gợi nghĩ đến những mất mát, đau thương vô bờ mà đổng bào ta đã trải qua trong thời kì cách mạng miền Nam bị khủng bố ác liệt.

- Lịch sử làng Xô Man cũng là lịch sử của những đau thương: anh Sút, bà Nhan bị giết vì nuôi cán bộ, mẹ con Mai chết bởi sự tra tấn tàn bạo của quân thù. Tnú bị giặc đốt mười đầu ngón tay...

+Xà nu hồi sinh:

- Xà nu tràn đấy sức sống. Trong bom đạn, xà nu vẫn sống một cách mãnh liệt và kiên cường. "Cạnh một cây xà nu mới ngã gục, đã có bốn, năm cây non mọc lên, ngọn xanh rờn, hình nhọn như mũi tên lao thẳng lên bầu trời". Khả năng hổi sinh mãnh liệt của cây xà nu cùng sự bạt ngàn rộng lớn cùng rừng xà nu gợi nghĩ đến sự tiếp nối của nhiều thếhệ người dân Tây Nguyên đoàn kết bên nhau kháng chiến.

- Ngay trong đau thương xà nu cũng hiện ra với vẻ đẹp bi tráng "đổ ào ào như một trận bão".

- Xà nu lớp lớp mọc lên, xà nu hình nhọn như mũi tên (đoạn đầu) đã trở thành xà nu "nhọn hoắt như những mũi lê" (đoạn cuối)... Sự sống đã chiên thắng đạn bom và sự hủy diệt, sự sống mạnh hơn cái chết.

- Sức sống mãnh liệt của cây xà nu cũng là sức sống bất diệt của con người. Trong tang thương tàn phá, cây xà nu vẫn vươn lên ánh sáng mặt trời, cũng như con người hướng tới tự do, vẫn hướng về Đảng, về cách mạng.

- Sự tổn tại kì diệu của rừng xà nu qua những hành động hủy diệt, tàn phá thể hiện sự bất khuất, kiên cường, sự vươn lên mạnh mẽ của con người Tây Nguyên, của đổng bào miền Nam trong cuộc chiến đấu một mất một còn với kẻ thù. Cũng như xà nu, những Đăm Săn thời chống Mĩ vẫn được tôn vinh mạnh mẽ trong sự khốc liệt của xà nu lớp lớp mọc lên nôi tiếp chân trời và dân làng Xô Man thếhệ sau nối tiếp thế hệ trước: anh Sút bị giặc giết thì bà Nhan đi thay, bà Nhan bị giặc giết thì có Tnú, Mai nối tiếp đi nuôi giấu cán bộ, anh Quyết hi sinh có Tnú thay anh, Mai ngã xuống có Dít thay chị và chú bé Heng sau này có thể coi như hình ảnh của Tnú, thậm chí còn hứa hẹn sự trưởng thành hơn.

- Có lẽ bởi thế, xà nu luôn được miêu tả trong sự ứng chiếu với con người, xà nu vững chãi "ứa máu... đặc quyện lại, tím thẫm như nhựa xà nu". Miêu tả cây xà nu trong tương quan ứng chiếu với con người, Nguyễn Trung Thành đã tạo nên những trang văn hào hùng, thâm đẫm màu sắc sử thi.

Hình ảnh xà nu mở đầu và kết thúc tác phẩm:

- Hình ảnh xà nu mở đầu và kết thúc tác phẩm có một ý nghĩa đặc biệt. Khép lại đoạn văn đầu tác phẩm là hình ảnh đổi xà nu: "Đứng trên đổi xà nu ấy trông ra xa, đến hết tầm mắt cũng không thây gì khác ngoài những đổi xà nu nối tiếp đến tận chân trời". Kết thúc truyện vẫn là điệp khúc ấy, chỉ thay chữ "đổi" bằng chữ "rừng": "Đến hút tầm mắt cũng không có gì khác ngoài những rừng xà nu nối tiếp chạy đến tận chân trời". Hình ảnh ấy tượng trưng cho sức sống bất diệt và đội ngũ hùng hậu của các dân tộc Tây Nguyên trong cuộc chiến đấu chống kẻ thù. Đó là những sáng tạo nghệ thuật bắt nguồn từ ân tượng của Nguyễn Trung Thành về cây xà nu: "Ấy là một loại cây hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, mỗi cây cao vút, vạm vỡ ứa nhựa, tán lá vừa thanh nhã vừa rắn rỏi"...

e. Nhân xét về Nghệ thuật miêu tả cây xà nu:

- Thủ pháp nhân hóa được tác giả sử dụng hết sức đặc sắc, gợi cảm. Phối hợp cảm nhận nhiều giác quan trong việc miêu tả những cây xà nu với vóc dáng đầy sức lực, tràn trề mùi nhựa thom, ngòi xanh dưới ánh nắng...

- Kết cấu vòng tròn: mở đầu tác phẩm là "đổi xà nu" và khép lại là "rừng xà nu" nối tiếp chân trời nói lên sức sống, sự trưởng thành của xà nu, của Tây Nguyên. Lối kết câu vừa đóng vừa mở ấy như nói với người đọc rằng: đây chỉ là một chương trong bản anh hùng ca vô tận của người Tây Nguyên. Rừng xà nu nối tiếp như sức sống không thểhủy diệt của làng Xô Man, của dân tộc Việt Nam.

- Miêu tả cây xà nu trong sự so sánh, ứng chiêu thường xuyên với con người. Các hình thức nhân hóa, ẩn dụ, tượng trưng đều được vận dụng nhằm thể hiện sống động vẻ hùng vĩ, khoáng đạt của Tây Nguyên đồng thời gợi nhiều suy tưởng sâu xa về con người, về đời sống.

- Những câu văn giàu âm điệu, khi trang nghiêm khi thiết tha.

- Giọng văn đầy biểu cảm với những cụm từ được lặp đi lặp lại gây cảm tưởng đoạn văn giống như một đoạn thơ trữ tình.

III. Kết bài:

- Nguyễn Trung Thành đã khắc họa thành công hình tượng cây xà nu, không những tạo được không khí Tây Nguyên hùng vĩ, hoang dã, đậm chất sử thi mà còn gửi gắm những suy tư sâu sắc và niềm tin mãnh liệt vào sức sống bất diệt của con người và mảnh đất này.

- Hình tượng xà nu hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, vừa rắn rỏi vừa thanh nhã đã đem lại cho truyện ngắn vẻ đẹp đặc biệt, vẻ đẹp Tây Nguyên.

- Trong nghệ thuật miêu tả cây xà nu, chất thơ và chất sử thi hòa quyện nhuần nhuyễn, thể hiện rõ một phong cách văn xuôi vừa say mê, trầm tư, vừa gợi tạo hình, vừa giàu sức khái quát của Nguyễn Trung Thành.