I.    Mở bài:

-     Bài thơ viết về cái chết của Fê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (1898 - 1936), thi sĩ, nhạc sĩ, nhà biên kịch thiên tài người Tây Ban Nha. Dòng máu nóng bỏng nhiệt tình thôi thúc nhà thơ cất cao tiếng đàn, tiếng hát, lời thơ để ca ngợi tự do bất diệt, phản đối bản chất tàn bạo, xấu xa của bè lũ phát xít Phrăng-cô. Ông đã bị chúng sát hại ngày 19-8-1936, khi ông mới 38 tuổi. Cả đất nước Tây Ban Nha khóc thương ông, một nhà thơ - chiến sĩ cua tự do.

-     Cái chết của Lor-ca là sự kiện gây chấn động dư luận không những ở Tây Ban Nha mà còn trên toàn thế giới, không chỉ lúc bấy giờ mà còn âm vang tới nhiều năm sau. Thanh Thảo vô cùng khâm phục và yêu mến khí phách cũng như tài năng của Lor-ca nên đã dành tâm huyêl để viết nên bài thơ giống như dựng một tượng đài sừng sững về Lor-ca trong tâm tưởng những người mến mộ ông qua một hình ảnh quen thuộc mà độc đáo: cây đàn ghi ta.

II.    Thân bài:

-     Bài thơ lấy cảm hứng trực tiếp từ những phút giây đầy bi phẫn trong cuộc đời Lor-ca. Ông đã bị bọn phát xít Phrăng-cô giết trong cuộc nội chiến ở Tây Ban Nha. Thanh Thảo muốn phục sinh thời khắc bi tráng đó, tỏ thái độ ngưỡng mộ, xót xa, xây dựng biểu tượng nghệ thuật Lor-ca qua hình ảnh cây đàn ghi ta. Âm thanh của tiếng đàn trong bài thơ chính là một sáng tạo độc đáo của Thanh Thảo có ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc cho hình tượng Lor-ca, cho tình yêu nghệ thuật và khát vọng cách tân nghệ thuật của nghệ sĩ tài danh Tây Ban Nha.

-     Mở đầu bài thơ là âm thanh tiếng đàn được diễn tả bằng ngôn từ lạ: "Những tiếng đàn bợt nước". Câu thơ này đã chuyển cảm giác từ thính giác sang thị giác và ấn tượng gợi sức hấp dẫn kì lạ của tiếng đàn Lor-ca. Đây là âm thanh có hình, có khố dường như tròn trịa, trẻ trung, nhảy nhót, mỏng manh nhưng không dễ bị tiêu diệt (lúc tan, lúc hiện nhưng tan rồi lại hiện). Đó là cảm nhận rất riêng của Thanh Thảo về tiếng đàn của Lor-ca. Chính Thanh Thảo từng nói "Ai nghĩ bọt nước sẽ biến mất không để lại dâu vết là nhầm. Bọt nước lúc hiện lúc tan nhưng tan rồi lại hiện. Nó mỏng manh nhưng không bị tiêu diệt".

-     Hình ảnh "những tiếng đàn bọt nước", "áo choàng đỏ gắt" "miền đon độc", "vầng trăng chếnh choáng", "yên ngựa mỏi mòn" đã gợi lên cuộc hành trình đon độc của người nghệ sĩ Lor-ca đang đấu tranh cho cái mói. Đây là những hình ảnh biểu tượng, không có bóng dáng con người nhưng con người hiện ra rõ nét qua hình ảnh, âm thanh, màu sắc, trạng thái... Tất cả chúng tạo thành một trường nghĩa chỉ sự mệt mỏi, bất lực, bổn chồn không yên của con người khi phải đối diện thực sự với bản chất phong phú vô tận của cuộc sống. Tất cả kết hợp với nghệ thuật láy âm lila - lila - lila (hợp âm của tiếng đàn ghi ta) đã gợi lên hình ảnh bông hoa buồn của phút chia li, gợi chuyên đi thăm thẳm, không đơn độc của người nghệ sĩ với những thếlực tàn bạo hà khắc.

-     Giây phút bi phân nhất trong cuộc đời Lor-ca được tái hiện thật ngắn gọn và đặc sắc: tiếng hát nghêu ngao, tiếng hát vô tư, vô hại lại đưa đến hậu quả tàn khốc: "áo choàng bê bết đỏ". Sự bất công này, tộc ác này nằm ngoài cái đẹp, không biểu hiện thuộc về cái đẹp nên làm sao Lor-ca hiểu được? Phản ứng của chàng "kinh hoàng" và "đi như người mộng du" là nỗi xót xa ngàn đời trước tình thế không thể tự vệ của những người nghệ sĩ như chàng khi bị điệu về bãi bắn. Nhịp điệu đứt gãy của những câu thơ này làm bùng nổ cảm xúc ở người đọc, nó nén một tiếng kêu bi phẫn không sao cất cánh thành lời chính vì cái đẹp "mộng du" kia.

-     Trước sự kiện thảm khôc ấy, Thanh Thảo đã diễn tả theo lối tượng trưng, liên tục chuyển đổi cảm giác qua hệ thống những âm thanh vỡ ra thành màu sắc, thành hình khối, thành sinh mệnh:

" Tiếng ghi ta nâu

Bầu trời cô gái ấy

Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

Tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

Tiếng ghi ta ròng ròng

Máu chảy"

° "Tiếng ghi ta nâu" trầm tĩnh, suy tư. Màu nâu là màu của đất, của quê hương, màu của vỏ đàn ghi ta gợi nỗi niềm hướng vể quê hương và gợi nhắc nghệ thuật Lor-ca gắn bó với cuộc đời.

°  "Tiếng ghi ta lá xanh" thiết tha, hi vọng. Ở đây, âm thanh đã được cảm nhận qua màu sắc, màu của sự tổng hợp, gợi niềm yêu thiết tha cuộc sống của Lor-ca. Hai tiếng "biết mây" thốt lên như sự tiếc nuối ngậm ngùi cho một vẻ đẹp đang bị tàn phá.

° " tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan" bàng hoàng, tức tưởi, nó mong manh, trong suốt và dễ tan biến, âm thanh đã được diễn tả bằng hình khối.

° "Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy": đau đớn, nghiệt ngã, diễn tả nỗi đau đớn của Lor-ca khi phải chịu cái chết oan khuất, đau thương như nàng Kiểu của Nguyễn Du xưa bị ép chơi đàn.

"Một cưng gió thảm mưa sầu

Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay"

=> Tất cả những hoán dụ này đã gợi ra cảnh Lor-ca bị hành hình, đột ngột, bất ngờ, khiến cho Lor-ca kinh hoàng, người Tây Ban Nha kinh hoàng, cả thếgiới kinh hoàng. Điều đó thể hiện số phận bi thảm, bi kịch của người nghệ sĩ cách tân trong thòi đại rối ren, bạo tàn. Và mỗi khi hổi tưởng lại cảnh tượng thảm khốc ẩy, Thanh Thảo lại nghe và cảm nhận thấy âm thanh của tiếng đàn ghi ta. Chính vì vậy "tiếng đàn ghi ta" được điệp lại và mở đầu những dòng tho như diễn tả cảm xúc mãnh liệt và đa chiều về cái chết của thiên tài Tây Ban Nha.

-      Lor-ca đau đón hơn khi người ta không hiểu được thông điệp của ông: "Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn". Vì người ta "không chôn cât tiếng đàn" nên " tiếng đàn như cỏ mọc hoang". Vậy thì Lor-ca phải vĩnh viễn giã từ, phải giải thoát cho người ta khỏi cái bóng của mình, để họ mạnh mẽ trên đường của nghệ thuật và trự’ do:

"Không ai chôn cất tiếng đàn, tiếng đàn như cỏ mọc hoang"

-      Ớ đây Lor-ca không hiện diện mà chỉ có sự hiện của tiếng đàn. Nó trở thành biểu tượng của tâm hồn Lor-ca, trái tim Lor-ca. "Không ai chôn cất tiếng đàn" và dù muốn chôn cũng không được, bởi đây là "tiếng đàn" - một giá trị văn hóa tinh thần chứ không phải là một cây đàn vật thể. Tiếng đàn ấy sẽ trường tồn cùng tự nhiên và hơn thế, bản thân nó là tự nhiên, nó vẫn không ngừng vươn lên, lan tỏa ngay khi người nghệ sĩ sáng tạo ra nó đã chết. Cây đàn cũng như cuộc đời Lor-ca, còn khi Lor-ca không còn nữa thì sự sống của cây đàn, của sự sáng tạo nghệ thuật cũng chấm dứt. Nêu ai đó muốn sử dụng lại cây đàn thì cũng chỉ tạo ra một sự lặp lại đơn điệu, nhàm chán, không mây giá trị mà thôi.

-      "Chôn cất tiếng đàn" không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn quá khứ mà chỉ mở ra quá khứ là cái truyền thống mà cái tương lai phải nối tiếp và nhân lên.

Câu thơ thứ 2: Nỗi tiếc nuối hành trình cách tân dang dở, bản thân Lor-ca đã chết, nghệ thuật thiếu vắng kẽ dẫn đường. Nghệ thuật thành thứ "cỏ mọc hoang". Đưa cỏ vào ý thơ này, Thanh Thảo muốn bất tử hóa tiếng đàn Lor-ca, nghệ thuật Lor-ca, nhân phẩm của Lor-ca. Đấy là cái đẹp không thể hủy diệt, nó sẽ sống và trường tồn mãi, giản dị, kiến cường như "cỏ mọc hoang".

-      Điều thú vị bất ngờ nhất là Thanh Thảo đã "cấy", đã khảm vào mạch thơ chuỗi âm thanh "lila - lila - lila". Nó như một cú vê ghi ta của nhạc công khi đệm cho người hát ca khúc.

* Chuỗi âm thanh mở đầu như phần dạo đầu đánh dấu khoảng ngắt cho người bắt đầu trình diễn ca khúc.

* Chuỗi âm thanh đó khép lại bài ca. Nó tựa như tiếng đàn cuối cùng tạo dư âm sau khi lời hát đã ngừng. Nó có ý nghĩa như khúc ca của Thanh Thảo tiễn Lor-ca vào cõi bất tử.

III.     Kết bài:

-      Tiếng ghi ta là ẩn dụ, hay đúng hơn là bài ca về cuộc đời, số phận và cái chết của Lor-ca. Cuộc đời của con người ấy như tiếng đàn ghi ta với âm thanh trong trẻo làm lay động lòng người.