Phân tích truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu

Chủ nhật , 10/12/2017, 13:17 GMT+7

Tuyển tập các dạng bài văn Phân tích truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu. Đây là những bài văn phân tích cái hay của tác phẩm Bến Quê mà các giao viên thường ra đề.

Đề 1: Hãy viết cảm nhận của em về vẻ đẹp của sự trải nghiệm trong truyện ngắn Bến Quê của Nguyễn Minh Châu

Bài làm

“Văn học và đời sổng là những vòng tròn đổng tâm mà tâm điểm là con người”. Với quan niệm về hiện thực luôn gắn với tinh thẩn nhân bản như thế, Nguyễn Minh Châu đã rất thành công trong việc khám phá và thể hiện con người. Trong khói lửa chiến tranh, mỗi con người là một kho báu, Nguyễn Minh Châu luôn đi tìm “những hạt ngọc ẩn giấu trong tâm hồn con người”. Còn sau chiến tranh, người “mở đường đầy tài hoa và tinh anh” nhận định: “cuộc đời đa sự, con người đa đoan”. Có những biến thiên, trắc trở, những nghịch lí ngẫu nhiên mà chúng ta không thể nào lường trước, nó nằm ngoài ước muốn, dự định, sự hiểu biết và toan tính của con người. Quy luật đời sống ấy được nhà văn gửi gắm vào nhân vật Nhĩ - một nhân vật tư trưởng trong truyện ngắn Bến quê mà đoạn trích “Ngay lúc ấy,... lời lẽ không bao giờ giải thích hết.” đã thể hiện khá đầy đủ và rõ ràng.

Đó là những suy ngẫm, chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và con người sau những trải nghiệm của chính mình và của nhân vật. Trải nghiệm là trải qua rất nhiều việc, nhiểu chuyện để từ đó nghiệm ra nhiều điểu. Trải nghiệm đem đếm cho chúng ta không chỉ là tri thức mà còn là những kĩ năng và thái độ sống tích cực. Người sống nhiều nhất không phải người sống lâu nhất, mà là người trải nghiệm nhiếu nhất, vẻ đẹp của trải nghiệm chính ở sự thức tỉnh - thức tỉnh bản thân khỏi những điểu xa vời mà lãng quên đi cuộc sống bình dị, gần gũi xung quanh. Đối với Nguyễn Minh Châu, qua hình tượng nhân vật Nhĩ, vẻ đẹp ấy còn ở sự thức tỉnh độc giả, thức tỉnh rất nhiều người có thể đã trải qua, đang trải qua hoặc sẽ vấp phải nó như một quy luật muôn đời.

Thể hiện điểu đó, nhà văn đặt nhân vật của mình trong một cảnh ngộ éo le. “Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất” nhưng lại chưa một lần đặt chân đến bãi bồi bên kia sông Hồng, ngay trước cửa nhà mình. Đã từng tung hoành ngang dọc suốt thời trai trẻ nhưng những ngày cuối đời Nhĩ lại bị cột chặt vào chiếc giường vì căn bệnh quái ác. Và phải đến lúc này, anh mới chợt nhận ra vùng đất bên kia sông, nơi bến quê thần thuộc chứa đựng một vẻ đẹp bình dị mà quyến rũ, mới thấy miếng vá trên tấm áo của Liên, mới ngắm nhìn thằng con thứ hai và thấy mình trong ấy. Trên con đường đời có quá nhiều điều “vòng vèo hoặc chùng chình” đã chiếm trọn thời gian, khiến anh chẳng thể nghiệm ra những vẻ đẹp gẩn gũi, bình dị như sức thu hút, sự hấp dẫn của bãi bồi bên kia sông, như tình yêu, sự tảo tần và đức hi sinh của người vợ. Đến khi nghiệm ra rồi, Nhĩ chỉ có khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia, được cảm nhận và trân trọng những nét đẹp bển vững, bình thường và sâu xa của cuộc sống.

Đó là vẻ đẹp trải nghiệm trong cảm nhận cảnh vật. Những cảnh vật vốn gần gũi, thân quen, ngày nào cũng có, mùa nào cũng tới nhưng chỉ đến bầy giờ Nhĩ mới thấy được, mới lần đầu gặp được. Đó là vẻ đẹp bình yên trong những “cánh buồm vừa bắt gió căng phồng lên” trên dòng sông quê hương. Nơi có những “bông hoa bẵng lăng đã thưa thớt”, nơi được “tiết trời đẩu thu đem đến một màu đỏ nhạt, lòng sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hổng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non - Những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mõ”, vẻ đẹp của chân trời gẩn gũi ấy đến hôm nay Nhĩ mới cảm nhận được. Cảm nhận bằng trái tim và sự từng trải trong cuộc đời. Nếu không có những ngày cuối đời sống chậm lại, suy nghĩ khác đi, có lẽ Nhĩ vẫn chưa phát hiện ra vẻ đẹp của quê hương gần gũi, của xứ sở thân thương ẩn sau nét đơn sơ, tiêu điểu và hoang vắng, dù cho vẻ đẹp ấy chính là chân giá trị đích thực, nâng đỡ, ấp ôm mỗi con người, là nơi để trở về, để được sống trọn vẹn trong yên bình sau nhưng hối hả, tất bật, bon chen.

Vẻ đẹp của mảnh đất ấy thể hiện trong cả những cảnh sinh hoạt bình dị. Đó là “Sát bên bờ của dải đất lở dốc đứng bên này, một đám đông khách đợi đò đứng nhìn sang. Người đi bộ, người dắt xe đạp. Một vài tốp đàn bà đi chợ về đang ngồi kháo chuyện hoặc xổ tóc ra bắt chấy”. Hình ảnh bình dị của cuộc sống dường như luôn có giá trị thức tỉnh mạnh mẽ với mỗi người. Cách đây mấy chục năm, Chí Phèo cũng tìm lại phẩn nhân tính còn lại trong mình từ chính thanh âm của cuộc sống đời thường. Một con người bị tha hóa cả vê' nhân hình lẫn nhân tính, một con người không còn nhớ mình bao nhiêu tuổi, tìm lại khao khát làm người lương thiện từ “tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá, tiếng của mấy bà đi chợ về”. Những thanh âm ấy, cũng như hình ảnh cuộc sống bên dòng sông Hổng của Nhĩ, ngày nào cũng diễn ra, ngày nào cũng ngân nga, chỉ là mỗi người có dừng lại để lắng nghe, để cảm nhận bình yên từ những điều nhỏ bé, giản đơn.

Giây phút nhận ra những vẻ đẹp trân quý ấy, Nhĩ nghĩ về người con trai thứ hai và hành trình đi đến bãi bồi bên kia sông, cũng như hành trình đi đến những giá trị đích thực, bền vững. “Nhĩ nhìn mãi đám khách nhưng vẫn không thấy cái mũ cói rộng vành và chiếc sơ mi màu trứng sáo đâu cả”. Bởi lúc này, “con trai của anh chỉ mới đi được đến hàng cây bằng lăng bên kia đường”. Thằng bé vẫn không thoát khỏi những cám dỗ của tuổi trẻ, nhất là khi chính nó cũng không hiểu bản thân mình đi sang bên kia sông để làm gì và chỉ “miễn cưỡng” làm cái “việc gì lạ thế”. Nhĩ như nhìn thấy mình năm xưa trong hình ảnh của con, anh cũng từng “không dứt ra được” những lần phá cờ thế trên hè phố, cuốn mình vào những niềm vui, tham vọng của tuổi trẻ - tuổi còn thiếu mạnh mẽ và chưa đủ tỉnh táo nên dễ bị cuốn vào vòng xoáy cuộc đời với những “vòng vèo và chùng chình” ngăn cản bước ta đi. Tuổi trẻ còn thiếu những kinh nghiệm, chưa “từng trải”, chưa “từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ” nên chưa “nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia”, nên một lần thảnh thơi đến bờ bên kia cảm nhận cái đẹp, thể hiện và đón nhận tình yêu của mảnh đất quê hương chưa thể là niềm say mê và chưa được thực hiện. Vì thế mà có thể sẽ “trễ mất chuyến đò trong ngày”, bỏ lỡ cơ hội vốn đã dễ dàng đạt được.

Từ hình ảnh người con trai, bằng sự trải nghiệm trong chính cuộc đời mình, Nhĩ rút ra một triết lí sâu sắc vê' cuộc đời: “con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình” nhưng con người cẩn vứt bỏ những “vòng vèo, chùng chình” ấy để hướng tới những giá trị đích thực, gần gũi mà bền vững. Chính vì lí do đó, anh “thu nhặt hết mọi chút sức lực cuối cùng còn sót lại để đu mình nhô người ra ngoài, giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát” ra hiệu cho con trai mau thoát khỏi những cám dỗ kia mới kịp chuyến đò. Cái khoát tay đẩy sức ám ảnh đó gieo vào lòng mỗi chúng ta những băn khoăn, trăn trở trên đường đời. Liệu rằng chúng ta có đủ bản lĩnh để vượt qua những cám dỗ kia hay sẽ giống như anh con trai của Nhĩ, bỏ lỡ chuyến đò, bỏ lỡ những điểu bình dị tốt đẹp? Và liệu rằng, sau những lẩn bỏ lỡ ấy ta có thể tìm lại khao khát vê' một miền đất quen thuộc, gẩn gũi rồi đi đến đó hay sẽ như Nhĩ, dù đã cảm nhận được nhưng không thể nào đặt chân đến được nữa?

Được gửi gắm chiêm nghiệm về quy luật cuộc đời từ các nhà văn, nhân vật tư tưởng thường không được chú trọng làm nổi bật tính cách, dễ trở thành cái loa phát ngôn, nhưng bằng sự hiểu biết lẽ đời và khả năng phân tích tầm lí tinh tế của Nguyễn Minh Châu, nhân vật Nhĩ không khô cứng, thiếu sức sống mà ngược lại, rất gần gũi, thân quen và để lại bài học đầy ám ảnh. Không chỉ là nghệ thuật phân tích tâm lí, Nguyễn Minh Châu còn hướng vê' những vẻ đẹp trong sáng và giàu sức trữ tình. Đó là bức tranh thiên nhiên, được miêu tả bằng ngòi bút tinh tế, gợi cảm, là những hình ảnh giàu tính biểu tượng. Trận cờ thế là cám dỗ của cuộc đời, là những “vòng vèo, chùng chình”, chuyến đò qua sông là cơ hội mà chúng ta dễ bỏ lỡ, cảnh vật bên sông và hình ảnh của cuộc sống sinh hoạt là vẻ đẹp bình dị, đơn sơ, là những giá trị đích thực con người cần hướng tới. Xiết bao hình ảnh biểu tượng đặt cạnh nhau đưa suy ngẫm, trải nghiệm của nhà văn đến gần hơn với người đọc.

Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời, phải chăng nhân vật Nhĩ tiếc nuối trong niềm say mê xen lẫn hối hận. Nếu ở trong hoàn cảnh của Nhĩ, người anh mong ước được gặp nhất có lẽ là Liên - người vợ tảo tần, giàu đức hi sinh, người mà suốt cả cuộc đời Nhĩ đã làm “khổ tâm”, người vẫn giữ nguyên vẹn những giá trị đích thực để cuối cùng, sau tháng năm bôn tẩu tìm kiếm, Nhĩ đã thấy được nơi nương tựa là gia đình. Và có lẽ, Nhĩ sẽ cùng Liên đi đến bãi bổi bên kia chẳng để làm gì cả, chỉ “đi chơi loanh quanh rồi ngồi xuống nghỉ chân” ngắm nhìn, cảm nhận cái vẻ thanh bình của chốn quê hương, xứ sở.

Dù phải ngừng bút vào cái lúc mà tài năng và tư tưởng đạt đến độ chín nhưng Nguyễn Minh Châu đã đem lại sự khích lệ to lớn cho những tìm tòi sáng tạo của nhà văn; những bài học triết lí, sâu sắc; những chiêm nghiệm vê' cuộc đời cho độc giả. Bến quê cùng nhân vật Nhĩ và nhiều sáng tác khác của ông là di sản quý trong nển văn học hiện đại Việt Nam và là lời nhắc nhở yêu thương, chần tình cho biết bao thế hệ người đọc.

Nguồn: