I/- Nguyễn Ái Quốc là một trong những tên gọi của Chủ tịch Hồ Chí Mình trong thời kì hoạt động cách mạng trước năm 1945.

Bản án chế độ thực dân Pháp của Nguyễn Ái Quốc được viết bằng tiếng Pháp, xuất bản lần đầu tiên tại Pa-ri năm 1925, xuất bản lần đầu tiên ở Việt Nam năm 1946. Tác phẩm gồm 12 chương và phần phụ lục Gửi thanh niên Việt Nam. Với tư liệu phong phú, chính xác, với nghệ thuật châm biếm sắc sảo, tác phẩm đã tố cáo và kết án những tội ác tày trời của chủ nghĩa thực dân Pháp trên mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội,... (SGK), đồng thời nói lên cảnh sống khốn cùng, tủi nhục của người dân Việt thời bây giờ, và kể cả các dân tộc bị trị khác.

Đoạn trích trên đây nằm trong chương 1 (Thuế máu) của Bản án chế độ thực dân Pháp.

II/- Bản án chế độ thực dân Pháp là một thiên phóng sự điều tra, mỗi chương viết về một án tích, trong đó có nhiều đề mục khác nhau. Chương 1: Thuế máu, trong đoạn trích có ba đề mục.

Mở đầu, Nguyễn Ái Quốc đề cập tới "Chiến tranh và “Người bản xứ"". Cuộc chiến mà Nguyễn Ái Quốc nhắc tới là Thế giới đại chiến lần thứ nhất. Trước cuộc chiến ấy, thực dân Pháp không chỉ chiếm thuộc địa ở Đông Dương (Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia) mà còn cả một sô" nước ở châu Phi. Các quan thực dân đã có thái độ với dân thuộc địa ra sao? Các quan thực dân xem “họ chỉ là những tên da đen bẩn thỉu, những tên “An-nam-mìt” bẩn thỉu”, là những tên nô lệ bần hàn. Nhưng khi chiến tranh Pháp-Đức bùng nổ vào năm 1914 thì những kẻ trước kia bị coi là “những tên... bẩn thỉu** bỗng nhiên trỏ thành những đứa “con yêu" của mẫu quốc, “bạn hiền" của các quan, thậm chí còn được tâng bôc thành “chiến sĩ bảo vệ câng lí và tự do". Tác giả đã dùng những từ ngữ, tên gọi đối nghịch để tố cáo thái độ dối trá, lừa bịp của chế độ thực dân đối với người bản xứ. Tại sao thực dân lại hành xử như thế? Bởi không dùng những tên gọi mĩ miều, thân thiện và tâng bốc để chiêu dụ thì sẽ không tuyển mộ được thanh niên bản xứ cầm súng xông ra chiến trường. Để ỉàm rõ thếm dã tâm lừa bịp của thực dân, tác giả đã miêu tả và liệt kê nhữne 1 li xa lạ từ biển cả tới đất liền ở châu Ầu, nước Pháp đã là nơi mà người lính thuộc địa bị buộc phải đổ máu cho tới giọt cuối cùng không khác gì người dân bị buộc phải đóng thuế thân. Có bao nhiêu người đã bị thực dân Pháp lừa bịp? “Tổng cộng có bảy mươi vạn người bản xứ đã đặt chân lên nước Pháp; và trong số ấy, tám vạn người không bao giờ còn trông thấy mặt trời trên quê hương đất nước mình nữa". Và máu của bao nhiêu chàng trai bản xứ vô tội ấy đã “tưới những vòng nguyệt quế của các cấp chỉ huy và lấy xương mình chạm nên những chiếc gậy của các ngài thống chế".

Với cách dùng từ trái nghĩa, hình ảnh đối nghịch để mỉa mai, châm biếm cùng lối ví von và lối viết phóng sự già dặn, nhiều chất lửa, Nguyễn Ái Quốc đã giúp người đọc thấy rõ dã tâm lừa bịp của thực dân: Thời bìnli thì bóc lột bằng cách buộc người bản xứ phải đóng mọi loại thuế bằng tiền, còn mẫu quốc lâm vào thời chiến thì buộc người bản địa phải đóng thuế bằng xương bằng máu.

Phần thứ hai của Thuế máu là “Chế độ lính tình nguyện". Xét cho cùng thì đây cũng là trò bịp với hai mục đích của các Ông quan thực dân: bắt lính để lấy thuế máu, và tiền hối lộ. Qua ngòi bút của Nguyễn Ái Quốc, người đọc không chỉ căm giận về những thủ đoạn bóc lột người bản xứ mà còn ở thái độ ngạo mạn, khinh miệt người bản xứ của bè lũ thực dân. Chúng tuyển mộ những người lính khô' đỏ, lính thợ... người bản xứ và đưa qua châu Âu. Ngòi bút điều tra của Nguyễn Ái Quốc đã tìm đến những cơ quan tiếp nhận những người lính ấy và ghi lại: “Theo ỷ kiến của tất cả các cư quan có thẩm quyền không thiên vị được giao cho sử dụng ở châu Âu "vật liệu biết nói ” châu Á, thì vật liệu này đã khống đưa lại kết quả tương xứng với chi phí rất lớn về chuyên chở và bảo quản".

Đọc câu văn trên, người đọc cảm thấy như bị sỉ nhục lây. “Vật liệu biết nói" châu Á, chúng nó cho rằng người châu Á không phải là người, và bị lỗ vốn vì những “vật liệu biết nói" ấy không mang lại hiệu quả lớn cho bọn chúng. Đó là thái độ của kẻ trịch thượng và bất nhân.

Để có “những vật liệu biết nói" ấy, các quan thực dân đã nặn ra “chế độ lính tình nguyện". Gọi là lính tình nguyện, nhưng “chúa tĩnh" buộc quan lại dưới quyền phải nộp đủ số lượng đúng thời gian đã định. Quan thuộc quyền tùy nghi xoay xở. Thế là quan xoay xở bằng cách: “đi lính tình nguyện, hoặc xì tiền ra". Chỉ có tám từ nhưng quan có đủ hai mối lợi: có đủ sô" lượng lính để nộp cho “chúa tĩnh", và có nhiều tiền đút túi. Chỉ có dân là khổ, nghèo thì phải “tình nguyện", còn kẻ giàu thì “xì tiền ra".

Phần hai của thiên phóng sự này còn cho người đọc thấy thêm bi kịch của những người đã bị nhốt chứ chẳng phải “tấp nập đầu quân", và có kẻ thì tìm cách trốn thoát, còn nhiều người khác thì tìm mọi cách tự hủy hoại cơ thể mình.

Cũng với lối viết châm biếm đầy chất lửa, cũng với nghệ thuật nhân hóa hoặc vật hóa, Nguyễn Ái Quốc còn cho người đọc biết “Kết quả của sự hi sinh" của những người lính tình nguyện sau “khỉ đại bác đã ngấy thịt đen, thịt vàng. Khi chiến tranh đã châm dứt thì các quan vẫn làm công việc của mình.

Trước hết về lời nói “thì những lời tuyên bô' tình tứ của các ngài cầm quyền nhà ta bỗng dưng im bặt như có phép lạ ". Khi không còn hô hào, không còn tâng bốc thì mọi người, mọi sự “mèo lại hoàn mèo", các quan vẫn là các quan, người bản xứ da đen, da vàng trở về thân phận của “giống người bấn thỉu".

Sau nói là làm, các quan quay về với thối quen bóc lột ngay ở nước Pháp trước khi tống khứ “giống người bẩn thỉu" này về quê hương của họ. Các quan “đã lột hết tất cả của cải của họ", vô cớ đánh đập họ, cho họ ăn ngủ dưới hầm tàu thủy ẩm ướt, bẩn thỉu và tối tăm như chăm sóc đàn lợn. Đau đớn hơn, nhục nhã hơn là họ, những “những chiến binh bảo vệ công lí và tự do" năm nào, được nghe lời một quan cai trị đón chào bằng lời tuyên bô": “Các anh đã bảo vệ Tổ quốc, thế là tốt. Bây giờ; chúng tôi không cần đến các anh nữa, cút đi ỉ đó sao?"

Ngoài những lời khinh miệt bị bóc lột của cải, những người “con yêu - bạn hiền" còn nhận được gì nữa? “Theo báo chí Đông Dương thì thưmg binh người Pháp bị mất một phần thân thể và vợ con của tử sĩ ngưìn Pháp đều đượcả cấp môn bài bán lẻ thuốc phiện"

Điều tra và đưa chi tiết này lên mặt báo, Nguyễn Ái Quốc một mặt tố cáo chính quyền thuộc địa đầu độc người bản địa, đầu độc nhân loại. Mặt khác tác giầ kêu gọi những người lương thiện, cả dân bản địa lẫn người Pháp “sẽ đứng về phía chúng tôi lên án bọn cá mập thực dân dang không ngần ngại đầu độc cả một dân tộc để vơ vét cho đầy túi".

III/- Đọc Thuế máu, người đọc ngày nay vẫn sôi sục căm thù dù chế độ thực dân đã cáo chung. Với ba tiểu mục được sắp xếp hợp lý cùng với tài viết phóng sự châm biếm cay độc, Nguyễn Ái Quốc đã phơi bày tội ác lừa bịp của chế độ thực dân, đồng thời tác phẩm cũng nói lên tình cảnh khốn cùng, tủi nhục của người dân nô lệ ở các xứ thuộc địa trên thế giới, từ đổ bước đầu vạch ra đường lối đấu tranh cách mạng đúng đắn để gỉải phóng, giành quyền độc ỉập. Chế độ thực dân đã sụp đổ sau chiến thắng Pháp ở Điện Biên Phủ, đù vậy Thuế máu vẫn còn giá trị kêu gọi inh thần cảnh giác của người Việt đổì với các thế lực xâm lược khác.

* Các điểm cơ bản cần nắm khi phân tích trích đoạn Thuế máu trong Bản án chế độ thực dân Pháp của Nguyễn Ái Quốc

Bản án chế độ thực dân Pháp là một thiên phóng sự điều tra vớt lời văn châm biếm về tội ác của chủ nghĩa thực dân Pháp.

+ Thái độ của các cơ quan thực dân đôi với người dân thuộc địa trước và sau chiến tranh được đề cập đến ở các đoạn văn sau:

* “Trước năm 1914,... ăn đòn của các quan cai trị nhà ta”

* “Khi đại bác đã ngấy thừ đen,... không biết gì đến chính nghĩa và công lý cả”.

+ Thái độ của các quan thực dân đối với người dân thuộc địa khi chiến tranh đã xảy ra được thể hiện ở đoạn văn: “Ấy thế mà cuộc chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ... bảo vệ công lý và tự do”.

Đọc thật kĩ cúc đoạn văn trên để so sánh và nhận ra thái độ lừa bịp của các quan về số phận thảm thương của người dân thuộc đìa được miêu tà khá nhiều (ý đoạn văn:

- “Những biến cô, ... tấp nập ” và “không ngần ngại”.

+ Thủ đoạn, mánh khóe bắt dính của bọn thực dân đã được tác giả miêu tả rất rõ ràng, cụ thể trong đoạn văn: “những biến cô'trong mấy năm gần đây... đầu quân tấp nập ” và “không ngần ngại

- Vị trí của “người bản xứ” như thế nào đối với thực dân trước và ngay khỉ cuộc chiến nổ ra?

- Có thực là thanh niên bản xứ tình nguyện di lính không?

- Sau chiến tranh, những người lính này được dối xứ ra sao?

* Chiến tranh là đổ máu. Dù không muốn, người bản xứ vẫn phải mang xương máu cua mình bảo vệ “mẫu quốc ”. Sau cuộc chiến, may mắn còn sổng sót thì họ bị lột sạch, đuổi về nước, nhưng chỉ “là cái xấc còn lại Bố cục của bài văn phù hợp với tựa của chương Thuế máu.