Phân tích bài Thơ Duyên của Xuân Diệu

Thứ bảy , 25/03/2017, 10:23 GMT+7

Phân tích bài Thơ Duyên. Trước Cách mạng tháng Tám, tiếng thơ của Xuân Diệu luôn âu sầu, u uất, cô đơn nhưng Thơ duyên chính là nốt nhạc lạ tấu lên âm thanh rộn rã trong cả chuỗi thơ buồn bã ấy.

Thơ duyên là bài thơ tình mang màu sắc trong sáng tươi vui. Bài thơ dã thể hiện được môi giao hòa tuyệt diệu giữa vạn vật với nhau, vạn vật với con người, con người với con người trong một buổi chiều thu thơ mộng. Từ đó, bộc lộ rõ tâm trạng yêu đời, yêu cuộc sông đến nồng nàn của Xuân Diệu ở những buổi đầu.

Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên

Cây me ríu rít cặp chim chuyền

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá

Thu đến nơi nơi động tiếng huyền.

Tất cả sự giao hòa, giao cảm đều được khởi sự, đều được bắt đầu từ một buổi chiều thu thơ mộng. “Chiều mộng”, một không gian rất đẹp, tình tứ và nên thơ, không gian vừa hiện thực lại vừa lãng mạn. Đó là một buổi chiều thu êm đềm, nhẹ nhàng và tươi sáng. Không gian ấy tạo ra sự giao duyên giữa cảnh vật với nhau, mỗi cành cây hoa lá đều như có duyên, có tình ý với nhau. “Nhánh duyên” là một hình ảnh có sức gợi lớn. Trong buổi chiều dịu êm đó bắt đầu xuất hiện âm thanh của những đàn chim kéo nhau về xây tổ ấm mới. Tiếng ríu rít của những chú chim tạo cho ta cảm thấy hơi thở âin áp trong mùa thu, sự quây quần đoàn tụ của vạn vật. Chim cũng từng đôi cặp chuyền cùng nhau từ cành nọ qua cành kia trên từng nhánh duyên chứ không cô đơn, lẻ loi, dường như cuộc sông không có gì tươi vui hơn thế nữa. Cảnh vật tươi sáng như vậy nên bầu trời như cũng trong xanh hơn. “Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá” không phải là màu trời xanh ngắt trong thơ Nguyễn Khuyến cao xa vời vợi tạo chút bâng khuâng khó hiểu nữa mà ở đây là “xanh ngọc”', một màu xanh tươi thắm như dát ngọc. Bầu trời cũng không cao xa vời vợi mà dường như đã nghiêng hẳn xuống cùng với từng chiếc lá - lá trong mùa thu không vàng mà xanh hơn khi được ánh sáng của nền trời rọi xuống. “Thu đến nơi động tiếng huyền”, chỉ là một tiếng reo khẽ, reo nhẹ của nhà thơ chứ không vội vàng, gấp gáp mạnh bạo như Đây mùa thu tới. Tiếng reo vui nhẹ nhàng như không muôn xé tan cái không gian êm ái của buổi chiều thơ mộng, đẹp đẽ đó. Trong buổi chiều thu ấy, mọi cảnh vật như vướng vít bén duyên cùng nhau. Khắp nơi, thiên nhiên như đều dạo lên khúc nhạc chào đón mùa thu tới - một mùa thu có sức sông ngầm, không hiu hắt buồn chán.

Con đường nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu

Lả lả cành hoang nắng trở chiều.

Nhà thơ tả chi tiết hơn về cảnh vật: “nhỏ nhỏ”, “xiêu xiêu”, “lả lả” là một loạt từ láy tạo hình rất gợi, gợi sự nhỏ nhắn xinh xắn nhưng mảnh mai. Cảnh vật vẫn nhẹ nhàng và duyên dáng. Hay một loạt từ lấy “gấp gấp”, “phân vân” cũng muốn nhấn manh thêm ý tưởng mà tác giả muôn gửi gắm.

Mây biếc về đâu bay gấp gấp

Con cò trên ruộng cánh phân vân

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

“Từ “con cò” của Vương Bột lặng lẽ bay trong ráng chiều đến “con cò” của Xuân Diệu không bay mà cánh phân vân có sự cách biệt của hơn một ngàn năm và của hai thế giới” (Hoài Thanh). Vương Bột quan sát, còn Xuân Diệu không chỉ dừng lại ở đó mà vừa quan sát vừa cảm nhận.

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

Câu thơ gợi lên cảm giác rợn ngợp của cánh chim trước bầu trời cao rộng, nhưng hình như lại không có cảm giác cô đơn xuất hiện ở đây. Và khí trời đầu lạnh trên những cánh hoa đẫm hơi sương.

Thiên nhiên trong Thơ duyên là một thiên nhiên hiền dịu, ấm áp, tươi vui. Buổi chiều trong Thơ duyên không vẩn một chút u sầu nào. Xuân Diệu đã nói lên được cái vẻ êm đềm trong những buổi chiều thu trên quê hương Việt Nam rất tài tình, ông dã làm nổi bật được cái thần của mùa thu Việt Nam.

Bức tranh chiều thu ấy không chỉ có sự quấn quýt giao hòa của vạn vật mà còn có cả sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên, con người với con người.

Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn

Lần đầu rung động nỗi yêu thương.

Hình ảnh con người đã bắt đầu xuất hiện trong buổi “chiều mộng” đó - một sự xuất hiện, có mặt như là tình cờ vậy. “Lòng ta - ý bạn”, “rung động - yêu thương” những cặp từ sóng đôi này đi bên nhau nhằm để làm nổi bật cái duyên ngầm đang bén rễ từ người này qua người kia, từ “lòng ta” đến “ý bạn”, từ “rung động” đến “yêu thương” như không còn có khoảng cách nữa. “Buổi ấy” là lần đầu tiên ta biết yêu thương một người, vì vậy mà câu thơ rất tình tứ, có duyên. Tình cảm nảy sinh, đó là mối tình đầu trong sáng giữa một đôi nam nữ tình cờ gặp gỡ. Cái bén duyên tình cờ giữa “lòng ta” và “ý bạn” cơ hồ như không giải thích nổi. Ta bắt gặp lại những câu thơ của Xuân Quỳnh khi nói về sự bắt đầu của một tình yêu.

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau.

Khi nào thì thật khó mà trả lời, nhưng với Xuân Diệu thì chắc chắn là “buổi ấy”. Buổi ấy là buổi nào thì cũng khống biết nữa nhưng chắc rằng đó là một buổi chiều mùa thu nắng đẹp: “nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt, bằng mây nhẹ nhẹ gió hiu hiu”. Cái lần đầu tiên ấy có cả sự e ấp, thẹn thùng, có cả cái kiêu ngạo đáng yêu.

Em bước điềm nhiên không vướng chân

Anh đi lững thững chẳng theo gần

Vô tâm nhưng giữa bài thơ dịu

Anh với em như một cặp vần.

Trong cái bước chân “điềm nhiên” của em và cái “lững thững” của anh tưởng như là hai người vô tình đi bên nhau chứ không hề cỏ một tình ý nào cả. Đấy âu cũng là sự kiêu hãnh lúc ban đầu mới gặp nhau. Vô tâm đấy nhưng lại không vô tâm chút nào. vẻ ngoài thì anh và em có vẻ như phớt lờ không quan tâm, không để ý đến nhau nhưng trong lòng lại không phải thế. Họ đi giữa “một bài thơ dịu” là một bài thơ đẹp, có hồn, có duyên nên lòng họ cũng bén duyên ngầm “như một cặp vần”. Họ là một cặp trai gái xứng đôi vừa lứa, họ rất đẹp đôi.

Ai hay tuy lặng bước thu êm

Tuy chẳng băng nhân gạ tỏ niềm

Trông thấy chiều hôm ngơ ngẩn vậy

Lòng anh thôi đã cưới lòng em.

Trong buổi chiều thu êm dịu và thơ mộng ấy, anh và em lướt qua nhau như vô tâm, vô tình nhưng có ai hay tuy lặng bước bên nhau, tuy chẳng có người trung gian để mai mối nhưng trong lòng mỗi người đã nhen nhóm một tình-cảm tươi sáng đẹp đẽ. Đó là tình yêu đã bắt đầu nảy nở, đó là sự chớm nở của mối tình đầu mà mãi đến ngàn sau có mấy ai quên được.

Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy

Ngàn năm đâu dễ mấy ai quèn.

(Thế Lữ)

Buổi chiều đẹp đến nỗi làm cho lòng anh cũng ngẩn ngơ. Anh ngẩn ngơ vì buổi chiều êm đẹp hay chính anh đang ngẩn ngơ vì em? Không còn nghi ngờ gì nữa, tác giả đã hạ một câu thơ cuối nói rõ ước muốn và khao khát của anh.

Lòng anh thôi đã cưới lòng em.

“Lòng anh” và “lòng em” là những tâm tư tình cảm, là ước muôn vươn tới sự hòa hợp giữa hai tâm hồn. Từ “thôi đã” dùng ở đây rất hay, nó dùng dể diễn tả một sự đã rồi mà không thể khác được, không thể làm lại được. Từ ngữ ấy càng hay hơn khi nó diễn ra một việc đã rồi nhưng không phải gò ép mà tự nhiên đến, đến một cách như vô tình mà hữu ý, đến một cách bất ngờ mà như chờ đợi sẵn ừ lâu lắm rồi. Từ “cưới” một lần nữa nhấn mạnh thêm mức độ tình cảm của “anh” mà xa hơn “em” cũng để yên như vậy để cho anh “cưới” lòng mình thì đó cũng là một sự đồng ý, đồng tình với lòng anh rồi. Như vậy, lòng anh và lòng em đã giao hòa nhập lại làm một - một sự giao hòa tuyệt đối. Điều này cũng thể hiện được rằng Xuân Diệu là người luôn luôn khát khao giao cảm với đời, khát khao yêu thương và được yêu thương. Thơ duyên vì vậy mà trở thành bài thơ dặc sắc đã hâm nóng lên tâm hồn Xuân Diệu - một tâm hồn luôn sầu tình, sầu đời, ít khi có cảm giác reo vui, hòa ca, phơi phới như ở bài thơ này.

Thơ duyên là một bài thơ xinh xắn, tươi tắn trong cả chuỗi thơ buồn của Xuân Diệu. Thơ duyên đã nói lên được sự giao hòa khắng khít giữa vạn vật với vạn vật, vạn vật với con người, con người với con người. Đó là mối giao hòa muôn đời trong vũ trụ. Tình cảm yêu thương trong bài thơ gây ấn tượng sâu dậm như một niềm hạnh phúc chính đáng mà con người được hưởng.

Thơ duyên với nội dung trong sáng, với cách dùng từ ngữ tinh tế của tác giả đã nói hộ- được ước muôn của bao người. Đặc biệt là tầng lớp thanh niên lúc bấy giờ, đồng thời qua đó nêu bật được khát khao giao cảm với đời của một nhà thơ luôn muôn sông hết kích thước của cuộc sông.

Nguồn: